Η «αριθμοποίηση» της καθημερινότητας,του Κώστα Γιαβρόγλου

0 σχόλια



Από τις "Αναγνώσεις" της Αυγής, 26/11/2011

Τι ακριβώς μπορεί να σημαίνει στις μέρες μας η απόλυτη κυριαρχία των αριθμών; Και κάτω από ποιο θεωρητικό πρίσμα μπορεί να διατυπωθεί ένας κριτικός λόγος ως προς την αριθμοποίηση της καθημερινότητας;
Κατ’ αρχήν κάποιες διαπιστώσεις: Η υγεία και το ανθρώπινο σώμα συγκροτείται μέσα από αριθμούς, η ερευνητική δραστηριότητα αξιολογείται με αριθμούς, η απόδοση στη δουλειά μετριέται με αριθμούς, η οικονομία εκφράζεται με αριθμούς, τα προϊόντα στο σούπερ μάρκετ μετατρέπονται σε αριθμούς των codebars, για τη δημόσια διοίκηση η ύπαρξή μας ως πολίτες πιστοποιείται από το ΑΦΜ, ο αριθμός της πιστωτικής κάρτας και ο κωδικός για τα ΑΤΜ επαναπροσδιορίζει την έννοια της φτώχειας, τα κόμματα κάνουν πολιτική ολοένα και πιο πολύ μέσα από τους αριθμούς των δημοσκοπήσεων, και οι στατιστικές υπηρεσίες θεωρούνται ως ο βασικός θεσμός για οτιδήποτε έχει σχέση με τον δημόσιο βίο.


Από πολύ παλιά, αλλά σίγουρα μετά τον 17ο αιώνα, οι αριθμοί αποτέλεσαν το βασικό κριτήριο της αντικειμενικότητας: κάτι ήταν αντικειμενικό στο βαθμό που μπορούσε να εκφραστεί με αριθμούς και κάτι που μπορούσε να εκφραστεί με αριθμούς αποτελούσε την προϋπόθεση για να θεωρηθεί αντικειμενικό. Μάλιστα η εξέλιξη πολλών επιστημονικών κλάδων τους τελευταίους δύο αιώνες (συμ)πορεύθηκε με αυτήν την μεθοδολογική αρχή.


 Όμως, η αχαλίνωτη αριθμοποίηση της καθημερινότητας των τελευταίων χρόνων ανέδειξε ορισμένες νέες πτυχές του Διαφωτιστικού οράματος:

  1. Οι αριθμοί, από έκφραση μιας ποσότητας μετατράπηκαν βαθμιαία σε σύμβολα καταγραφής, υπακούοντας όχι μόνο στις αρχές του μάνατζμεντ αλλά και στις επιταγές των τεχνολογιών παρακολούθησης. Η συγκλονιστική εξέλιξη αυτών των τεχνολογιών υπαγορεύθηκε, αρχικά, από λόγους παρακολούθησης των πολιτικά ανεπιθύμητων, αλλά στη συνέχεια εδραιώθηκε και στην καταγραφή των καταναλωτικών συνηθειών. Έτσι οι αριθμοί αποστασιοποιήθηκαν από την ιστορική αλλά και την κοινωνική τους καταβολή, που είναι η μέτρηση των ποσοτήτων, και μετατράπηκαν σε σύμβολα επιτήρησης. Αυτό που είχε αρχίσει παλιά, με τους φυλακισμένους και αιχμαλώτους, έχει γενικευτεί για όλους τους πολίτες.

  1. Η αριθμοποίηση της καθημερινότητας δημιουργεί νέες δομές εξουσίας, αφού αποκτούν μία περαιτέρω νομιμοποίηση όσοι μπορούν να χειριστούν τους αριθμούς. Οι περί των αριθμών επαΐοντες ολοένα και περισσότερο γίνονται οι απαραίτητοι μεσολαβητές ανάμεσα στους πολίτες και τους απροσπέλαστους για τους πολίτες κόσμους που εκφράζουν οι αριθμοί. 
  2. Οι αριθμοί που εκφράζουν ποσότητες ουσιαστικά οδηγούν στην αλλοίωση και στη συνέχεια ακύρωση του όποιου πληροφοριακού περιεχομένου τους. Χάνουν το νόημά τους ακόμη και για αυτά ως προς τα οποία υποτίθεται έλκουν την ιστορική τους καταβολή. Η τρέχουσα καθημερινότητα της οικονομικής κρίσης μας παρέχει δύο ενδιαφέροντα παραδείγματα. Οι πολίτες καλούνται να σκέφτονται με μονάδα το δισεκατομμύριο. Το μέγεθος αυτό είναι τόσο τεράστιο, τόσο απομακρυσμένο από την καθημερινότητα των πολιτών, ώστε είναι παντελώς αδύνατον να το νοηματοδοτήσουν. Αποστασιοποιημένο από το νόημα του, γίνεται μια απλή αναφορά. Το ίδιο είχαμε και μετά τον όλεθρο με τις μονάδες παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στη Φουκουσίμα: μας πληροφορούσαν ότι η επιβάρυνση του άμεσου περιβάλλοντος ήταν πάνω από 100.000 φορές της επιτρεπόμενης ραδιενέργειας. Ο αριθμός αυτός είναι τόσο συγκλονιστικά μεγάλος, και η καταστροφή που συνεπάγεται τόσο πολύ εκτός κλίμακας, που είναι αδύνατον να κατανοήσει ένας πολίτης για το τι ακριβώς μιλάμε. Και τα δύο, όμως -χρέη σε δις και Φουκουσίμα-, καταφέρνουν να επιβάλλουν στους πολίτες αριθμούς πέραν της όποιας δυνατότητας κατανόησης, αφαιρώντας με αυτόν τον τρόπο το περιεχόμενό τους και καθιστώντας τους αριθμούς σύμβολα του πολύ μεγάλου, του γιγαντιαίου.

  1. Η αριθμοποίηση της καθημερινότητας δεν θα πρέπει να συγχέεται με την μαθηματικοποίηση της. Προφανώς και συνδέονται τα δύο, αλλά η τόσο γενικευμένη χρήση πολύπλοκων μαθηματικών μοντέλων, από τα οποία προκύπτει εν μέρει η κυριαρχία των  αριθμών, δεν εξηγεί το φαινόμενο. Τα μαθηματικά μοντέλα κατασκευάζουν νέες οντότητες, και έπονται οι αριθμοί ως σύμβολα για την νομιμοποίηση αυτών των νέων οντοτήτων (τέτοιες οντότητες είναι τα τραπεζικά προϊόντα, οι «επεξεργασμένοι» στατιστικοί πίνακες, οι γραφικές παραστάσεις, κτλ). Έτσι οι αριθμοί έχουν αποκτήσει μια σχετική αυτονομία από τα μαθηματικά και έχουν μια δική τους δυναμική. Και ενώ η στρατηγική για την ολοένα και εντονότερη παρουσία των μαθηματικών μοντέλων σε διάφορες πειθαρχίες είναι κάτι πάρα πολύ μακριά από τις εμπειρίες των πολιτών, οι αριθμοί δίνουν την αίσθηση της οικειότητας, του κατανοητού και του άμεσου. Έτσι, η αριθμοποίηση της καθημερινότητας αποτελεί και τον επιτυχέστερο τρόπο απόκρυψης της μαθηματικοποίησης της.
  1. Η ολοένα και μεγαλύτερη δυνατότητα για ακριβείς μετρήσεις, και η ταύτιση της ακρίβειας με την εγκυρότητα, οδηγεί στην παραπέρα νομιμοποίηση της κουλτούρας των αριθμών. Η ακρίβεια πολιτισμικά είναι σχεδόν απολύτως ταυτισμένη με αριθμούς. Η ακρίβεια, όμως, είναι ένα από τα συνεπαγόμενα της επιστήμης και μάλιστα της επιστήμης με τις πολιτισμικές και ηθικές αξίες που της απέδωσε ο Διαφωτισμός. Η δυνατότητα για ολοένα και μεγαλύτερη ακρίβεια, λοιπόν, στο πλαίσιο όλων αυτών των αξιών, προσδίδει μια επιπλέον νομιμοποίηση στην αριθμοποίηση της καθημερινότητας...
Υπάρχουν, όμως, δύο παράμετροι που θα ήταν δυνατόν να βρουν τη θέση τους στις απόπειρες συγκρότησης ενός θεωρητικού λόγου που θα υπερβαίνει τον εντοπισμό και την παρουσίαση των ακραίων καταστάσεων που προκαλεί η αριθμοποίηση της καθημερινότητας. Η πρώτη παράμετρος αφορά ένα από τα μετακριτήρια μιας τέτοιας απόπειρας, και έχει σχέση με τον πλέγμα αξιών ως προς τις οποίες θα συγκροτηθεί μια θεωρία. Ένα τέτοιο μετακριτήριο είναι η αρχή της αποτελεσματικότητας. Πρέπει, λοιπόν, η αποτελεσματικότητα να είναι καταστατικό στοιχείο της όποιας απόπειρας συγκρότησης μιας θεωρίας; Και για να το πούμε πιο προκλητικά: Μήπως η ουσιαστική δημοκρατία έρχεται σε αντίθεση με την αρχή της αποτελεσματικότητας; 
Η δεύτερη παράμετρος αφορά την τόσο έντονα εκφρασμένη άποψη περί ουδέτερης επιστήμης. Ότι δηλαδή, η επιστήμη είναι ουδέτερη και όλα εξαρτώνται από το πώς εφαρμόζεται. Είναι, όμως, έτσι τα πράγματα; Ή εγγράφονται στη διάρκεια συγκρότησης της επιστήμης αξίες και ιδεολογίες που καθορίζουν εν πολλοίς και την μετέπειτα χρήση της; Θεωρείται συχνά αυτονόητο ότι η όποια θεωρία κριτικής θα πρέπει να προϋποθέτει μία κοινωνία που η λειτουργία της θα υπακούει στην αρχή της αποτελεσματικότητας και πως σε αυτήν την κοινωνία θα συνεχίζει να ισχύει η ίδια η επιστήμη που ισχύει και σήμερα αλλά απλώς θα εφαρμόζεται διαφορετικά. Η αποδέσμευση από την πεποίθηση τέτοιων «αυτονόητων» ενδεχομένως να συνιστούν τις προϋποθέσεις για την συγκρότηση μιας θεωρίας κριτικής.  

38ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΠΕΦ

0 σχόλια



Στο γραφικό Βόλο φιλοξενήθηκε φέτος το 38ο συνέδριο της ΠΕΦ. Μια ομάδα από μας ταξίδεψε στη Μαγνησία και σας μεταφέρει τις εντυπώσεις της.
  Το συνέδριο ήταν αφιερωμένο στον Αισχύλο και είχε 38 (!) εισηγήσεις, όπως και τα χρόνια του, μάλλον πολλές, όπως και ο Πρόεδρος της ΠΕΦ, Αν. Στέφος, παρατήρησε. Τα θέματα των εισηγήσεων ήταν -οργανωμένα διαφορετικά- περίπου τα παρακάτω :
·         Η εικόνα του Αισχύλου στην Ποιητική του Αριστοτέλη και στους Βατράχους του Αριστοφάνη
·         Θέματα στον Αισχύλο: η ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης / η ενοχή των θνητών / όνειρα και χρησμοί / ικεσία και ικέτες / ο νόμος της τιμωρίας και της συγχώρεσης στη συμπλοκή θεών- ανθρώπων / το τραγικό στοιχείο / ο χειρισμός του μύθου των Λαβδακιδών/ το σύνθετο επίθετο
·         Πέρσες: η τραγικότητα των γυναικείων προσώπων / Άγγελοι και κήρυκες / ο θεϊκός δόλος / αντιπολεμικά μηνύματα
·         Επτά επί Θήβας: οι γυναικείες μορφές
·         Αγαμέμνονας: θεϊκό και ανθρώπινο στοιχείο / η Κλυταιμνήστρα στο Δείπνο του Ι.Καμπανέλη
·         Χοηφόροι: το πρόσωπο της Ηλέκτρας
·         Ευμενίδες: οι δημοκρατικοί θεσμοί / θεϊκό και ανθρώπινο δίκαιο
·         ΠρομηθέαςΔεσμώτης : τελετουργική γλώσσα/ ο Προμηθέας στη νεοελληνική ποίηση, στον Καζαντζάκη, στο Φως που καίει του Κ.Βάρναλη, στο παιχνίδι μιας μέρας του Ν.Βρεττάκου, ο Προμηθέας του Γκαίτε και του Σέλλεϋ, μουσικές μεταπλάσεις του αισχύλειου Προμηθέα
·         Ικέτιδες: ο ρόλος του Χορού / η μορφή του Δία / το Λεμονόδασος του Κοσμά Πολίτη
·         Επιδράσεις από Αισχύλο: ο ιστορικός απόηχος της ποίησής του / αναπαραστάσεις στην κλασική αγγειογραφία /στη γενιά του ΄30 / επίδραση στη παγκόσμια Δραματουργία – Ευγ.Ο’ Νηλ,Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα / η Ηλέκτρα στο Γ.Ρίτσο / οι τραγωδίες του Αισχύλου στον κινηματογράφο / οι επιδράσεις στη λαϊκή κουλτούρα
Το βαρύ όνομα του Συνεδρίου, που για χάρη του το αμφιθέατρο ήταν κατάμεστο το Σαββατόβραδο, ήταν του Φάνη Κακριδή, που σε ανάλογη αντιστροφή με την ακαδημαϊκή του ηλικία μίλησε απλά, απευθυνόμενος στο ακροατήριο, με διάθεση ελαφρά ειρωνική  προς την επικαιρότητα των ημερών. Και το τονίζω αυτό γιατί η γλώσσα πολλών εισηγητών ήταν επιτηδευμένη, ενώ σχεδόν οι περισσότεροι αγνόησαν το κοινό τους διαβάζοντας σε καταιγιστικούς ρυθμούς την εικοσάλεπτη διατριβή τους.  Θεωρώ ότι εμείς οι απλοί εκπαιδευτικοί, που παλεύουμε να κερδίσουμε την ολιγόλεπτη προσοχή των μαθητών μας, είμαστε “ντόκτορες” επικοινωνιακά.
Το Συνέδριο διήρκεσε δύο μέρες, από το απόγευμα της Πέμπτης 10-11 ως το μεσημέρι του Σαββάτου 12-11 και φιλοξενήθηκε στο Εργατικό Κέντρο του Βόλου, ένα κτίριο μοντέρνο αλλά με περήφανη ιστορική πορεία 100 περίπου χρόνων. Ο τοπικός Σύνδεσμος Φιλολόγων μας φίλεψε με γλυκά και πίτες που ετοίμασαν οι κυρίες του και μας δρόσισε με τη βολιώτικη πορτοκαλάδα Έπψα. Το βράδυ του Σαββάτου η Χορωδία των Εκπαιδευτικών του Βόλου, μοναδική στο είδος της πανελλήνια, μας τραγούδησε μελοποιημένο Παπαδιαμάντη και Ελύτη. Ήταν οι μέρες που ο λαός αποσβολωμένος έβλεπε την πολιτική του ηγεσία επί τρεις ημέρες να μην μπορεί να συμφωνήσει εν μέσω κρίσης. Έτσι στο ρεφραίν “μη παρακαλώ σας, μη λησμονάτε τη χώρα μου” η εικόνα θόλωσε για πολλούς!
Συνδιοργανωτής του Συνεδρίου ήταν η Ελληνοεκδοτική, που μας προμήθευσε σε εξαιρετικά καλές τιμές βοηθήματα και άλλα εκαιδευτικά βιβλία.
Τον όμορφο Βόλο η παρέα μας δεν πρόλαβε να τον χαρεί ιδιαίτερα. Βέβαια κάναμε μια ρομαντική απογευματινή βόλτα στην παραλία του και τιμήσαμε τα “πρώτα” και τα “δεύτερα” στα παραδοσιακά τσπουράδικά του. Μας έκαναν εντύπωση η κίνηση στην αγορά και τα γεμάτα προϊόντα καλόγουστα καταστήματα. Συγκρίνοντας με την πόλη μας, διαπιστώσαμε τη δυναμική που ο ετήσιος τουρισμός μπορεί να δίνει σε έναν τόπο.
Ευχόμαστε να μπορέσουμε και εμείς, οι φιλόλογοι των Σερρών, να φιλοξενήσουμε κάποτε στην πόλη μας το συνέδριο της ΠΕΦ! 


 

ΣΙΡΙΣ - SIRIS Copyright © 2008 Black Brown Art Template by Ipiet's Blogger Template